Αυτοσχεδιασμός και Ταυτότητα: Εξερευνώντας το Κυπριακό "Τσ̆ιάττισμαν" σε Μεταβαλλόμενα Εκπαιδευτικά Τοπία

Έλενα Παπαγεωργίου, Κυριάκος Μαρκουλλής

Εργαστήριο

Περίληψη

Η παραδοσιακή μουσική, ως ζωτικό στοιχείο της πολιτιστικής κληρονομιάς, συνδέει τις γενιές μέσω της κοινής ταυτότητας και ιστορίας. Στην Κύπρο, το τσιάττισμαν (τσ̆ιάττισμαν) είναι μια ξεχωριστή τραγουδιστική μουσική παράδοση που αντανακλά τον γλωσσικό πλούτο και το δημιουργικό πνεύμα του νησιού. Αυτό το εργαστήριο εισάγει τους/τις συμμετέχοντες/ουσες στην τέχνη του τσ̆ιαττίσματος, προωθώντας την εκτίμηση για την κυπριακή παραδοσιακή μουσική, ενώ παράλληλα προωθεί τη δημιουργικότητα και την αυτοέκφραση. Το τσ̆ιάττισμαν είναι μια μορφή αυτοσχεδιαστικού, διαλογικού τραγουδιού που έχει τις ρίζες του στην προφορική παράδοση. Συνήθως εκτελείται σε ζευγάρια ή ομάδες και περιλαμβάνει την αυθόρμητη ανταλλαγή ομοιοκατάληκτων στίχων, συχνά με ανταγωνιστικό (Tterlikkas, 2008) ή παιγνιώδη τρόπο. Τα τσ̆ιαττίσματα ή τσ̆ιαττιστά, που στην απλή τους μορφή αποτελούνται από δύο ομοιοκατάληκτους δεκαπεντασύλλαβους στίχους (Demetriou, 2015), χαρακτηρίζονται από χιούμορ, γλωσσική επιδεξιότητα και ρυθμική ακρίβεια, ενώ αντλούν έμπνευση από θέματα της καθημερινής ζωής, κοινωνικά δρώμενα ή την ψυχαγωγία. Η μελωδική απλότητα και τα διακριτά ρυθμικά μοτίβα υποστηρίζουν τον αυτοσχεδιαστικό χαρακτήρα του τσ̆ιαττίσματος, ενθαρρύνοντας τη συνεργασία και τη δημιουργικότητα σε πραγματικό χρόνο. Πέρα από την ψυχαγωγική του αξία, το τσ̆ιάττισμαν διατηρεί στοιχεία της κυπριακής διαλέκτου, παρέχοντας μια εικόνα της πολιτιστικής και γλωσσικής ιστορίας του νησιού. Η παράδοση αυτή χρησιμεύει ως μια μορφή προφορικής αφήγησης και ως μέσο μετάδοσης πολιτιστικών αξιών από γενιά σε γενιά.

Το εν λόγω εργαστήριο είναι γύρω από μια χιουμοριστική ιστορία για μια ομάδα καλικάντζαρων, βασισμένη στην κυπριακή λαογραφία, όπου μέσω της αφήγησης, της παρακολούθησης βίντεο με παραστάσεις τσ̆ιαττίσματος και της εξερεύνησης των παραδοσιακών περιστάσεων στις οποίες παρουσιάζονται, όπως οικογενειακές συγκεντρώσεις, γάμοι και φεστιβάλ, οι συμμετέχοντες/ουσες έρχονται σε επαφή με βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν το τσ̆ιάττισμαν. Μαθαίνουν, επίσης, για τα μουσικά όργανα λαούτο, βιολί, ταμπουτσ̆ιά, πιθκιάβλιν που εμπλέκονται στο τσ̆ιάττισμαν, με ζωντανές επιδείξεις από τους δύο εισηγητές. Επιπλέον, περιλαμβάνονται στο εργαστήρι διαδραστικές δραστηριότητες, οι οποίες βοηθούν τους/τις συμμετέχοντες/ουσες να ανακαλύψουν βασικούς κανόνες των αυτοσχεδιαστικών διαδικασιών του τσ̆ιαττίσματος. Μαθαίνουν κυπριακά τραγούδια και, σε ομάδες, δημιουργούν το δικό τους τσ̆ιαττιστό εμπνευσμένο από την καθημερινή ζωή. Δίνοντας έμφαση στον αυτοσχεδιασμό, τη δημιουργική σκέψη και τη συνεργασία, το εργαστήριο δείχνει πώς το τσ̆ιάττισμαν μπορεί να ενσωματωθεί στη σύγχρονη μουσική εκπαίδευση, ενδυναμώνοντας διαφορετικές φωνές, ενώ παράλληλα προσαρμόζεται στα μεταβαλλόμενα εκπαιδευτικά τοπία. Έτσι διασφαλίζεται η συνεχής σημασία της μουσικής παράδοσης για τις μελλοντικές γενιές.

Θεματικοί Άξονες
  • Κοινωνικό μουσικό περιβάλλον
  • Διαθεματικές προσεγγίσεις στη μουσική εκπαίδευση
  • Φύση της μουσικής γνώσης
  • Πλουραλισμός και μουσικοί πολυγραμματισμοί
  • Μουσική ψυχολογία και ταυτότητες
Λέξεις-κλειδιά τσ̆ιάττισμαν, αυτοσχεδιασμός, δημιουργικότητα, έκφραση, διάλεκτος, παράδοση
Γλώσσα παρουσίασης Ελληνική
Βιογραφικό σημείωμα εισηγητή/ών

Η Έλενα Παπαγεωργίου είναι κάτοχος πτυχίου στη Δημοτική Εκπαίδευση, και κάτοχος μάστερ στην Προσχολική Εκπαίδευση από το Πανεπιστήμιο Κύπρου. Στο πλαίσιο των μεταπτυχιακών της σπουδών εκπόνησε διατριβή με τίτλο «Εν δυνάμει εκπαιδευτικοί προσχολικής εκπαίδευσης και τραγούδι: ενισχύοντας τις φωνητικές τους δεξιότητες και την αυτοπεποίθησή τους στο τραγούδι». Επί του παρόντος είναι διδακτορική φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, στο οποίο εργάζεται και ως ειδική επιστήμονας διδάσκοντας το μάθημα «Μουσική Αγωγή στο Δημοτικό Σχολείο» σε φοιτητές δημοτικής εκπαίδευσης, και συμμετέχοντας στο Πρόγραμμα Πρακτικής για φοιτητές δημοτικής και προσχολικής εκπαίδευσης ως επόπτρια μουσικής. Είναι μέλος του μουσικού σχήματος «Καζάντιμπι», όπου παίζει σαντούρι και τραγουδά. Παράλληλα πραγματοποιεί σε συνεργασία με τον Κυριάκο Μαρκουλλή βιωματικά εργαστήρια για παιδιά με θέμα την κυπριακή παραδοσιακή μουσική.

Ο Κυριάκος Μαρκουλλής είναι κάτοχος πτυχίου Μουσικής από το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας με κστεύθυνση στην Ελληνική Παραδοσιακή (Δημοτική) Μουσική, και κάτοχος μάστερ από το ίδιο πανεπιστήμιο, στο πλαίσιο του οποίου εκπόνησε διατριβή με τίτλο «Η Ίσια φωνή και οι άλλες». Έχει εκτελέσει χρέη συμβασιούχου διδάσκοντα για εκμάθηση πολίτικου λαούτου στο τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του ίδιου Πανεπιστημίου. Είναι μέλος του μουσικού σχήματος «Καζάντιμπι», όπου παίζει πολίτικο λαούτο, στεριανό λαούτο και τραγουδά. Είναι μέλος και σε άλλα μουσικά σχήματα, ενώ παράλληλα πραγματοποιεί σε συνεργασία με την Έλενα Παπαγεωργίου βιωματικά εργαστήρια για παιδιά με θέμα την κυπριακή παραδοσιακή μουσική.