Η αυθόρμητη μουσική εμπλοκή των παιδιών αποτελεί ρευστή, πολυτροπική, πλαισιωμένη δραστηριότητα, ενσωματωμένη στην καθημερινότητά τους. Ο όρος musicking (Small, 1998) έχει υιοθετηθεί από τις Young και Ilari (2019) για να αποδώσει τους μηχανισμούς και τις πρακτικές της καθημερινής μουσικής εμπλοκής τους. Η βιβλιογραφία αναφέρει ότι η εξερεύνηση, ο πειραματισμός και ο ελεύθερος αυτοσχεδιασμός αποτελούν διαδικασία ανακάλυψης και μέσο αυθεντικής μάθησης με ιδιαίτερη σημασία για τα παιδιά (Siljamäki & Kanellopoulos, 2020).

Η παρούσα έρευνα εξέτασε τους ελεύθερους μουσικούς πειραματισμούς/αυτοσχεδιασμούς μιας ομάδας έξι παιδιών νηπιαγωγείου (4–6 ετών) σε ιδιωτικό νηπιαγωγείο στην Ελλάδα , διερευνώντας τους τρόπους προσέγγισης και ερμηνείας τους από τα παιδιά. Τα ερευνητικά ερωτήματα ήταν:

1. Πώς προσεγγίζουν τα παιδιά τον ελεύθερο πειραματισμό/αυτοσχεδιασμό και ποιες στρατηγικές χρησιμοποιούν;
2. Πώς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους κατά τη διάρκεια των δράσεων;

Πραγματοποιήθηκε ποιοτική έρευνα δράσης, όπου η κύρια ερευνήτρια ήταν και η μουσικοπαιδαγωγός, σε τρεις κύκλους διδακτικών σεναρίων διάρκειας τριών μηνών. Αντλώντας από τη θεωρία του Lev Vygotsky και την προσέγγιση Reggio Emilia, το πλαίσιο και οι διαθέσιμοι πόροι αποτέλεσαν βασικό συστατικό για τον σχεδιασμό διδακτικών σεναρίων και έναυσμα για τους πειραματισμούς/αυτοσχεδιασμούς.

Πρόκληση αποτέλεσε η δημιουργία περιβαλλόντων πλούσιων σε ερεθίσματα, που ενθαρρύνουν την ενεργό συμμετοχή, την ελεύθερη αλληλεπίδραση και την έκφραση των παιδιών. Οι δράσεις πραγματοποιήθηκαν στην αυλή του νηπιαγωγείου, στο δάσος και στην τάξη. Ο σχεδιασμός κάθε νέου κύκλου δράσεων, επαναπροσδιοριζόταν βάσει παρατηρήσεων και προκλήσεων από τον προηγούμενο.

Τα δεδομένα συλλέχθηκαν μέσω παρατήρησης (βιντεοσκόπησης), άτυπων συζητήσεων με τα παιδιά και αναστοχαστικού ημερολογίου, αναλύθηκαν με τη θεματική ανάλυση. Τα ευρήματα κατέδειξαν ότι οι αυτοσχεδιασμοί προσεγγίστηκαν με ποικιλία τεχνικών (μίμηση, πειραματισμός, διαισθητική και παρορμητική εμπλοκή, παρατήρηση)και αλληλεπίδρασαν πολύπλοκα, τονίζοντας την κοινωνική διάσταση των αυτοσχεδιασμών. 

Υλικά του φυσικού περιβάλλοντος (πέτρες, ξύλα, φύλλα, νερό)  και υλικά από τον προαύλιο χώρο (βαρέλια, κούτσουρα) παρείχαν απεριόριστες δυνατότητες εξερεύνησης και δημιουργικότητας. Εξερεύνησαν τον ήχο μέσα από αυθεντικές εμπειρίες και αλληλεπιδράσεις, όπως αισθητηριακές αντιλήψεις, ελεύθερη εξερεύνηση και κίνηση (Dartsch, 2024).

Τα ευρήματα καταδεικνύουν ότι τα υπαίθρια περιβάλλοντα και τα φυσικά υλικά ενθαρρύνουν τον μουσικό πειραματισμό και αυτοσχεδιασμό. Επιπλέον, αναδείχθηκε ότι απαραίτητη προϋπόθεση είναι  μια ευέλικτη και ανοιχτή παιδαγωγική προσέγγιση από τον/την εκπαιδευτικό, όπου παρατηρεί, αφουγκράζεται τα παιδιά και δρα αναλόγως.

• Μουσικές εμπειρίες με νόημα

Η Βάια Καρασάββα είναι εκπαιδευτικός και μουσικοπαιδαγωγός. Είναι πτυχιούχος του Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές σπουδές στη Μουσική Παιδαγωγική στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου. Εργάζεται ως μουσικοπαιδαγωγός και ατελιερίστα, στην ιδιωτική πρωτοβάθμια εκπαίδευση με την προσέγγιση Reggio Emilia. Έχει διατελέσει εκπαιδευτική συνεργάτης σε προγράμματα επιμόρφωσης, διαδικτυακά σεμινάρια και εργαστήρια σε ημερίδες. Ακολουθεί προσεγγίσεις και δημιουργεί προγράμματα προωθώντας την ανάπτυξη των παιδιών μέσω μουσικής και τεχνών , μέσω εξερεύνησης, πειραματισμού και βιωματικότητας. Έχει συμμετάσχει σε συναυλίες και παραστάσεις ως κιθαρίστρια και ερμηνεύτρια. Ως εκπαιδευτικός επιδιώκει την επέκταση της εκπαίδευσης εκτός τάξης, την συμβολή του φυσικού περιβάλλοντος, την χρήση υλικών που προωθούν την φαντασία και την δημιουργικότητα, με κέντρο το παιδί.

Η Μαρία Παπαζαχαρίου-Χριστοφόρου, Ph.D., είναι Επίκουρη Καθηγήτρια Μουσικής Εκπαίδευσης και Παιδαγωγικής στο Τμήμα Επιστημών της  Αγωγής του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου. Η έρευνά της εστιάζει στις κοινωνιολογικές διαστάσεις της μουσικής παιδαγωγικής και των μουσικών ταυτοτήτων, τη μουσική εκπαίδευση στην πρώιμη παιδική ηλικία, τη μουσική γονεϊκότητα και τις άτυπες πρακτικές μουσικής μάθησης. Είναι ιδρύτρια και διευθύντρια της ερευνητικής μονάδας LifeLong Music Engagement Research Unit, SosciEAtH, μέλος του διοικητικού συμβουλίου του EuNetMERYC και μέλος της Συντακτικής Επιτροπής του International Journal of Music in Early Childhood (Intellect) . Έχει εξειδίκευση στη θεωρία της μουσικής μάθησης του Edwin Gordon και είναι ενεργό μέλος του GIML. Οι ερευνητικές της δραστηριότητες περιλαμβάνουν συνεργασία με άλλα ακαδημαϊκά ιδρύματα μέσω του προγράμματος Erasmus+ και άλλων πρωτοβουλιών. Η Δρ Παπαζαχαρίου-Χριστοφόρου έχει παρουσιάσει ερευνητικές εργασίες σε πολυάριθμα διεθνή συνέδρια και έχει δημοσιεύσει εκτενώς σε περιοδικά με κριτές και πρακτικά συνεδρίων.