H Bυζαντινή Μουσική - Ψαλτική Τέχνη αναγράφηκε πρόσφατα στον κατάλογο της UNESCO για την άϋλη πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας (https://ayla.culture.gr/catalogue/vyzantini-moysiki-psaltiki/). Η μεγάλη ιστορική, πολιτισμική και πνευματική της αξία τεκμηριώνεται και από την αδιάκοπη προφορική της παράδοση, σε συνδυασμό με την γραπτή παράδοση, η οποία αριθμεί γύρω στα 10.000 μουσικά χειρόγραφα και χιλιάδες μουσικές εκδόσεις. Η πληθώρα υμνογράφων, μελωδών και μελουργών της Βυζαντινής Μουσικής, ο πλούτος συνθετικών γενών, κατηγοριών και στυλ, το πολυσχιδές της τροπικό σύστημα (οκτώηχος) και η υπερχιλιετής μουσική γραφή της (παρασημαντική), είναι κάποια από τα βασικά θέματα-πυλώνες για την μουσική εκπαίδευση στον τομέα της Ψαλτικής.

Στο πρώτο μέρος του εργαστηρίου θα παρουσιαστούν διδακτικά πλαίσια και παιχνίδια για την ευχάριστη εκμάθηση ήχων, σημαδιών, δημιουργών και τροπαρίων της Ψαλτικής Τέχνης, από παιδιά της προσχολικής και πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, με σκοπό την ανάπτυξη της μουσικής τους δεκτικότητας και των δεξιοτήτων τους στη φωνητική μουσική (Παπαπαναγιώτου, επιμ., 2013, ειδικά σ. 174-225), καθώς και την αφομοίωση βασικών γνώσεων σε συνάφεια με την Βυζαντινή Μουσική. Οι προτεινόμενες δράσεις έχουν συγκεκριμένους διδακτικούς στόχους στους γνωστικούς, συναισθηματικούς και ψυχοκινητικούς τομείς (Περακάκη, 2008, σ. 15-18). Τα παιχνίδια προέρχονται από το μάθημα «Όψεις Διδακτικής της Βυζαντινής Μουσικής» στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του ΑΠΘ (Αλεξάνδρου, 2025) καθώς και από δράσεις για τα παιδιά της Βυζαντινής Χορωδίας «Τρεις Παίδες» της Καταφυγής Αγίου Δημητρίου, Θεσσαλονίκη.

Στο δεύτερο μέρος του εργαστηρίου θα εστιάσουμε σε πτυχές διδασκαλίας βυζαντινού χορού ενηλίκων, με αφορμή την εκμάθηση ενός στιχηρού της Οσίας Κασσίας, της περίφημης ποιήτριας και συνθέτιδας του Βυζαντίου (9ος αι.), για την Οσία Μάρτυρα Ευδοκία (γιορτή: 1η Μαρτίου). Πιο συγκεκριμένα, θα παρουσιαστούν πρώτα μερικά βιοεργογραφικά στοιχεία της Οσίας Κασσίας και βασικά δεδομένα παλαιογραφίας της Βυζαντινής Μουσικής, με παραδείγματα χειρογράφων με έργα της προαναφερθείσης ποιήτριας. Θα ακολουθήσουν ασκήσεις ζεστάματος από βυζαντινά θεωρητικά, όπου θα δοθεί έμφαση στα χρωματικά ακούσματα. Το στιχηρό «Καταλιποῦσα τὰ τερπνὰ καὶ ποικίλα τοῦ βίου», σε ήχο πλάγιο του δευτέρου, θα αποτελέσει παράδειγμα για τη συστηματική διδασκαλία παλαιού στιχηραρικού μέλους, με βάση τις εξής πηγές: 1. το Στιχηράριο Ambrosianum A 139 sup. του έτους 1340/1 (έκδ. Perria & Raasted, 1992) σε πλήρως εξελιγμένη μεσοβυζαντινή σημειογραφία και 2. το χειρόγραφο Μετόχιον Παναγίου Τάφου 709 (αρχές 19ου αι.), με την αργή αυτόγραφη εξήγηση του κομματιού στην αναλυτική γραφή της Νέας Μεθόδου από τον Χουρμούζιο Χαρτοφύλακα. Μέσα από τη συγκριτική θεώρηση των πηγών και τη συστηματική προσέγγιση της εξήγησης α) με παραλλαγή, β) με κανονάρχημα και γ) με μέλος και ισοκράτημα, θα δοθεί μια πρακτική εικόνα για δυνατότητες βαθειάς μελέτης ενός αριστουργήματος του παλαιού κλασικού βυζαντινού ρεπερτορίου.

Στο Εργαστήριο θα συμμετάσχουν στην παρουσίαση και μέλη της Ερευνητικής Ομάδας «Μαθαίνω Βυζαντινή Μουσική Παίζοντας» του Τ.Μ.Σ. Α.Π.Θ., καθώς και μέλη της Γυναικείας Βυζαντινής Χορωδίας της Ε.Ε.Μ.Ε. «Αγία Ανυσία».

• Φυσικά περιβάλλοντα και ευαισθητοποίηση μέσω της μουσικής
• Εμπειρίες, αξίες και πρακτικές της μουσικής και ηχητικής εκπαίδευσης
• Κοινωνικό μουσικό περιβάλλον
• Μουσική στην ειδική αγωγή
• Διαθεματικές προσεγγίσεις στη μουσική εκπαίδευση
• Ιστορικές και πολιτισμικές διαστάσεις και σύγχρονες εκπαιδευτικές πρακτικές
• Μουσικές εμπειρίες με νόημα
• Φύση της μουσικής γνώσης
• Δια βίου μάθηση των εκπαιδευτικών μουσικής
• Μουσική και κοινότητες

H Μαρία Αλεξάνδρου γεννήθηκε στο Βουκουρέστι. Σπούδασε στη γενέτειρα της, στη Βόννη και στην Κοπεγχάγη, κοντά στον αείμνηστο καθηγητή J. Raasted, όπου και απέκτησε τον τίτλο Candidata philosophiae το 1996 στις Ελληνικές Μεσαιωνικές Σπουδές, με έμφαση στη βυζαντινή μουσική. Η διδακτορική της διατριβή ολοκληρώθηκε στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης (2000) και αφορά την Παλαιογραφία Βυζαντινής Μουσικής. Ήταν υπότροφος της Studienstiftung des Deutschen Volkes και του Ιδρύματος Alexander von Humboldt. Από το 2002 διδάσκει διάφορα μαθήματα Βυζαντινής Μουσικής στο Τ.Μ.Σ. του Α.Π.Θ. Σήμερα είναι καθηγήτρια και πρόεδρος του προαναφερθέντος Τμήματος. Συμμετείχε σε περίπου 100 συνέδρια και συνέγραψε 5 βιβλία και πάνω από 70 άρθρα, κεφάλαια σε συλλογικούς τόμους και λήμματα λεξικών, επίσης έδωσε πολλές διαλέξεις και masterclasses στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Είναι μέλος επιστημονικών και εκδοτικών επιτροπών διάφορων περιοδικών και του Φεστιβάλ Βυζαντινής Μουσικής του Ιασίου και υπεύθυνη της Ομάδας Παλαιογραφίας Βυζαντινής Μουσικής «Χρυσορρήμων» και του Συνόλου Κλασικής Ανατολικής Μουσικής «Ψαλτήρα» του Τ.Μ.Σ. του Α.Π.Θ., καθώς και του Γυναικείου Βυζαντινού Χορού «Αγία Ανυσία» της Ε.Ε.Μ.Ε. Επίσης, είναι πρόεδρος της Ομάδας Μελέτης «Μουσική της Χριστιανικής Ανατολής» της International Musicological Society και μέλος της εκδοτικής ομάδας των Monumenta Musicae Byzantinae και του περιοδικού Series Musicologica Balcanica. Για το έργο της πήρε διάφορες διακρίσεις. Βλ. https://repository.kallipos.gr/handle/11419/6487 και https://www.auth.gr/video/25501