Με αφόρμηση το εργαστήρι της Μουσικοπαιδαγωγικής του Πανεπιστημίου Κρήτης του ΠΤΔΕ και κατά τη διάρκεια μίας συζήτησης για την Παραδοσιακή Μουσική, όλοι οι εμπλεκόμενοι – φοιτητές/τριες, διδάσκουσα-  βρεθήκαμε προ εκπλήξεως αναφορικά με τους προβληματισμούς που προκλήθηκαν, τόσο σε επίπεδο παιδείας όσο και κοινωνικής ζύμωσης. Στην ερώτηση: «τι σημαίνει η παραδοσιακή μουσική για εσάς», οι περισσότεροι/ες φοιτητές και φοιτήτριες φάνηκαν αρχικά να απαντούν επιφανειακά ως προς το πού, πώς και πότε δέχονται παραδοσιακά μουσικά ακούσματα, χωρίς να εμβαθύνουν στην ουσιαστική απάντηση της ερώτησης. Και αυτό γιατί ποτέ δεν το είχαν σκεφτεί, όπως οι ίδιοι ανέφεραν. Έπειτα από συζήτηση, φάνηκε ότι οι περισσότεροι θεωρούσαν δεδομένο ότι η παραδοσιακή μουσική έχει μία συγκεκριμένη θέση στη μουσική ζωή τους, μη γνωρίζοντας ίσως ότι ως μουσική του λαού συνδιαμορφώνουν το μελλοντικό αποτύπωμα της- πρωτεύον χαρακτηριστικό της αέναης συμμετοχικής και διαλογικής σχέσης της παραδοσιακής μουσικής με την κοινωνία. 

Συνειρμικά, η παιδαγωγική διάσταση της συζήτησης οδήγησε στον Kodaly, υπέρμαχο της παραδοσιακής μουσικής ως αναπόσπαστο κομμάτι της μουσικής εκπαίδευσης, ο οποίος τονίζει την ιδιαίτερη σημαντότητα της ως  μουσική μητρική γλώσσα (Kodaly, 1982), με ένα ερώτημα να πλανάται εάν σήμερα ισχύει ακόμα αυτό. Εάν ακόμα, σε μία χώρα, όπως η Ελλάδα που το παραδοσιακό στοιχείο είναι σχετικά έντονο η παραδοσιακή μουσική έχει πρωτεύοντα ρόλο στην παιδαγωγική ως μέρος μιας προϋπάρχουσας κουλτούρας των «μαθητών». Είναι άραγε ακόμα η παραδοσιακή μουσική η μουσική που ενώνει έναν λαό και τον οδηγεί σε μία μουσική συλλογική δημιουργία, σε μία συλλογική πράξη στην κοινωνία αλλά και στην παιδαγωγική της μουσικής; Ή μήπως όχι; 

Είναι γνωστό ότι η παραδοσιακή μουσική, εκτός των μουσικών δεξιοτήτων που αναπτύσσει, παράλληλα «λειτουργεί ως… διαχρονικός καθρέπτης… κιβωτός μνήμης, κώδικάς αναγνώρισης της ομάδας, μέσο διαχείρισης και προβολής της εθνικής και πολιτιστικής ταυτότητας» (Λιάβας, 1997:7· Λιάβας, 1998). 

Ένα καίριο ερώτημα που γεννάται, επομένως, είναι: στη διαπολιτισμική τάξη και κοινωνία, ποια είναι η θέση της παραδοσιακής μουσικής και ο σκοπός της. Σε ένα πολυπολιτσμικό περιβάλλον, με σαφή κατεύθυνση τη διαπολιτισμική αγωγή- είτε σε τυπικά είτε σε άτυπα περιβάλλοντα μάθησης- είναι ανάγκη να μελετηθεί ο νέος, διευρυμένος ρόλος της Παραδοσιακής Μουσικής και κατά πόσο μπορεί να διδάσκεται με τον τρόπο που γινόταν ήδη. Μέσα στο πλαίσιο, αυτό είναι ανάγκη να διαχωριστεί η μουσική ως εργαλείο, σε αντίθεση με τη μουσική ως  παιδαγωγική πράξη. Γι’ αυτό και είναι απαραίτητο να ανακαλύψουμε στην πραγματικότητα την σχέση μας με αυτήν. Πώς δηλαδή ορίζουμε σήμερα την παραδοσιακή μουσική; Ως ένα μουσειακό είδος που διδάσκουμε αποστασιοποιημένα  και ιστορικά; Ως ένα  «εργαλείο» αμιγώς  για την χρήση στη μουσική εκπαίδευση; Ως μία μόνο «αυθεντική» λαϊκή έκφραση; Ως κομμάτι μιας ευρύτερης ενσωμάτωσης της με και άλλες παραδοσιακές και μη μουσικές στην εκπαιδευτική πραγματικότητα ή ως μία όψη της σύγχρονης μουσικής δημιουργίας;

Με οδηγό σύγχρονες αλλά και παλαιότερες μουσικοπαιδαγωγικές προσεγγίσεις, όπως αυτών των Kodaly, Campbell, Higgins, Paynter και άλλων, η εργασία επικεντρώνεται στο ζήτημα της Μουσικής Διαπολιτισμικής Αγωγής εστιάζοντας αρχικά στην παραδοσιακή μουσική της Ελλάδας με προεκτάσεις σε άλλες χώρες και στο αποτύπωμα της στην εκπαίδευση και κατ’ επέκταση στην κοινωνία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

Campbell, P. S. (2004). Teaching Music Globally and Thinking Musically: Experiencing Music, Experiencing Culture. Oxford: Oxford University Press. 

Kodaly, Z. and Vagyas L. (1982). Folk Music of Hungary. Revised and enlarged by, Budapest: Corvina Kiado. 

Κοκκίδου, Μ. (2015). Διδακτική της μουσικής: νέες προκλήσεις, νέοι ορίζοντες. Αθήνα: Fagottobooks.

Λιάβας, Λ. (1997). Τραγούδια και Σκοποί από τα Δωδεκάνησα, Αθήνα: Βουλή των Ελλήνων.

Λιάβας, Λ. (1998), "Το Δημοτικό Τραγούδι και τα όργανα. Διαχρονικός καθρέπτης της μουσικής και των ανθρώπων της στη μακραίωνη ιστορία μας" στο: Ελληνικά Λαϊκά Όργανα, Ένθετο Επτά Ημέρες εφημερίδας Καθημερινής, 18 Ιανουαρίου 1998. 

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ 

Μουσική Παιδαγωγική, Διαπολιτισμική Αγωγή,  Παραδοσιακή Μουσική, Μουσική και Κοινωνία

• Μουσικές εμπειρίες στο σχολείο, στο ωδείο και στην κοινότητα
• Σύνδεση της μουσικής εκπαίδευσης με την καθημερινή ζωή
• Μουσική εκπαίδευση και κυρίαρχη κουλτούρα
• Ζητήματα αναπαραστάσεων και ιδεολογιών στη μουσική εκπαίδευση (φυλή, φύλο, γλώσσα, τάξη, κουλτούρα κ.ά.)
• Η μουσική διδασκαλία-μάθηση σε τυπικά, μη τυπικά και άτυπα περιβάλλοντα

Η Κυριακή Τριχάκη είναι Διδάσκουσα στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης στον τομέα της Μουσικής με έμφαση στη Μουσικοπαιδαγωγική. Εκτός της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, έχει συμμετάσχει και δημιουργήσει εκπαιδευτικά προγράμματα σε Ελλάδα και στο εξωτερικό, με στόχο τη βιωματική επαφή με τις Τέχνες και την αποσχολειοποίηση της γνώσης.  Ιδιαίτερη σημασία δίνει στην ευρύτερη διάδοση απαιτητικών και ποικίλων μορφών μουσικής, στην αναβάθμιση της μουσικής και κινητικής δραστηριότητας του ατόμου καθώς και στην ανάδειξη της προσβασιμότητας στις Τέχνες. Υποστηρίζει με θέρμη την έννοια της συμμετοχικότητας στις Τέχνες, εκφράζοντας την πεποίθηση ότι οι Τέχνες είναι για όλους/ες. Παράλληλα, δίνει μεγάλη σημασία στη συνέχιση της συνθετικής της δραστηριότητας.