Παρότι η ψηφιακή τεχνολογία έχει κατακλύσει καθημερινότητά μας, η γνώση της είναι πολύ περιορισμένη στους κύκλους της μουσικής. Η άγνοια των αρχών του προγραμματισμού και της ψηφιακής τεχνολογίας είναι ανασταλτικός παράγοντας στην δημιουργικότητα όταν χρησιμοποιούμε μουσική τεχνολογία. Το παρόν άρθρο υποστηρίζει ότι οι συνθέτες/μουσικοί/ερμηνευτές και, ως εκ τούτου, οι δάσκαλοι μουσικής θα ήταν καλό να προσπαθήσουν να αφομοιώσουν τις υπάρχουσες τεχνολογικές εξελίξεις μέσω της χρήσης του μουσικού προγραμματισμού. Εξετάζουμε σαν υποψήφιο εργαλείο για τον σκοπό αυτό το SuperCollider, ένα ελεύθερο λογισμικό ανοιχτού κώδικα που είναι ένα από τα πιo εξελιγμένα και πλήρη περιβάλλοντα προγραμματισμού για ήχο και μουσική. Το περιβάλλον αυτό ανοίγει πλούσιες δυνατότητες για νέους ήχους και μουσικές δομές. Αυτό είναι ζωτικής σημασίας για έναν συνθέτη/μουσικό/ερμηνευτή που ζει στην σημερινή κοινωνία μας η οποία αναπτύσσεται σε γρήγορους ρυθμούς.

Το παρόν επιστημονικό άρθρο προτείνει μια νέα προσέγγιση για την εισαγωγή του μουσικού προγραμματισμού στη μουσική εκπαίδευση και τη μουσική εκτέλεση (performance) με βάση τη γλώσσα προγραμματισμού μουσικής και ήχου ανοιχτού κώδικα SuperCollider (Σύνθεση και επεξεργασία ήχου με το Supercollider, Καραμανλής 2021). To άρθρο εστιάζει στη χρήση του SuperCollider στις μουσικές πρακτικές και στην εκπαίδευση και πιο συγκεκριμένα στα οφέλη της χρήσης κώδικα προκειμένου να εξηγήσει έννοιες γνωστές από την ακουστική, τα μαθηματικά της μουσικής και την ψηφιακή επεξεργασία ήχου με σκοπό να βελτιώσει την κατανόησή μας για τη φύση του μουσικού ήχου (Physical Modelling, Magnusson n.d.). Συζητάμε τα οφέλη του μουσικού προγραμματισμού στη σύνθεση και την εκτέλεση μουσικής. Δείχνουμε πως ο μουσικός προγραμματισμός επηρεάζει τόσο τη διαδικασία σύνθεσης/εκτέλεσης της ίδιας της μουσικής όσο και την αντίληψή μας για τη μουσική εμπειρία καθ’ αυτή. Προτείνουμε μια μέθοδο που στηρίζεται στην εύρεση, επιλογή παραδειγμάτων κώδικα και την και προσαρμογή και συνδυασμό τους με ελεύθερο πειραματισμό κατά τρόπο αυτοσχεδιαστικό. Είναι ευρέως γνωστό πως ο αυτοσχεδιασμός και ο πειραματισμός είναι βασικοί παράγοντες για την ανάπτυξη των τεχνών και των επιστημών. Η διαδικασία που περιγράφεται μπορεί να θεωρηθεί ως μια ειδική δραστηριότητα μάθησης που εφαρμόζεται στη μουσική και την ψηφιακή τεχνολογία (Activity theory as a potential framework for human-computer interaction research, Kuutti 1996).

Ο προγραμματισμός μουσικής με το SuperCollider μπορεί να είναι χρονοβόρος, επειδή αυτό το περιβάλλον προγραμματισμού προσφέρει πολλούς εναλλακτικούς τρόπους για τον καθορισμό μουσικών και ηχητικών δομών και για τη δημιουργία διαδραστικών εφαρμογών ήχου. Οι αρχάριοι στον προγραμματισμό δεν διαθέτουν την εμπειρία που απαιτείται για να εκφράσουν τη μουσική σκέψη ή την ηχητική πρόθεση με ευελιξία και λεπτομέρεια. Ως εκ τούτου, μια βασική πρόκληση για τους αρχάριους είναι να αποκτήσουν εμπειρία και να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους σε τεχνικές προγραμματισμού ώστε να μπορούν να εκφραστούν μουσικά μέσω του προγραμματισμού. Κατά συνέπεια τονίζουμε τον ρόλο της επαναχρησιμοποίησης κώδικα, δηλαδή της προσαρμογής υφιστάμενων παραδειγμάτων κώδικα στη δημιουργία νέων, ως εργαλείο εμπλουτισμού του μουσικού προγραμματιστικού λεξιλογίου (Foundations of game-based learning, Plass et al.2015). Εξετάζουμε πως μπορούν να βρεθούν τέτοια παραδείγματα στο διαδίκτυο και πως προσαρμόζονται για εκπαιδευτικούς και δημιουργικούς σκοπούς. Προτείνουμε ότι αυτή η διαδικασία είναι συγκρίσιμη με την αναγνώριση ή τη διατύπωση προτύπων σχεδίασης λογισμικού (Software Design Patterns, Gamma et al. 1994). Σαν χαρακτηριστικό παράδειγμα εξετάζουμε κριτήρια και μεθόδους για τον συνδυασμό των ήχων που παράγονται από συνθετητές κατά την μείξη. Επιχειρούμε να προσδιορίσουμε κατηγορίες τεχνικών κώδικα και τις μουσικές πτυχές στις οποίες αντιστοιχούν.

Οι εμπειρίες που κερδίσαμε από τον πειραματισμό με το SuperCollider μας έδωσαν πειστικές ενδείξεις πως ο μουσικός προγραμματισμός μπορεί να ανοίξει την πόρτα στη μουσική δημιουργικότητα και την εξερεύνηση, και μας έδωσαν μια πρώτη εικόνα για τις δυνατότητες του ελεύθερου λογισμικού ανοικτού κώδικα στην εκπαίδευση και καλλιτεχνική δημιουργία.

• Ταυτότητες και ετερότητες στη μουσική και τη μουσική εκπαίδευση
• Μουσικές εμπειρίες στο σχολείο, στο ωδείο και στην κοινότητα
• Πλουραλισμός και ιεραρχίες αξιών στη μουσική εκπαίδευση
• Σύνδεση της μουσικής εκπαίδευσης με την καθημερινή ζωή
• Μουσική εκπαίδευση και κυρίαρχη κουλτούρα
• Μουσική εκπαίδευση και Κριτική Παιδαγωγική
• Μουσικές εμπειρίες, δια βίου μουσική μάθηση και ευζωία
• Νέοι γραμματισμοί (ψηφιακός, πολυτροπικός, ηλεκτρονική πληροφορία)
• Ιδεολογίες και κοινωνικές-πολιτικές αξίες στα προγράμματα σπουδών μουσικής
• Εκπαιδευτικές πολιτικές για τη μουσική εκπαίδευση (διαχρονικά και συγχρονικά)
• Το κρυφό πρόγραμμα σπουδών στο σχολείο και στο ωδείο (σιωπηρές αξίες, μουσικός ηγεμονικός λόγος)
• Νέες μουσικές-τεχνολογικές εμπειρίες
• Ψηφιακές μουσικές κοινότητες και εικονικά σύνολα
• Εκπαίδευση εκπαιδευτικών
• Η μουσική διδασκαλία-μάθηση σε τυπικά, μη τυπικά και άτυπα περιβάλλοντα
• Πολυτροπικές δράσεις στη μουσική εκπαίδευση
• Πολύτεχνες παραστάσεις στο σχολείο, στο ωδείο και στην κοινότητα

Η Σοφία Εμμανουηλίδου σπούδασε Σύνθεση σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο (πτυχίο 5 ετών ισοδύναμο με integrated master) στη Σχολή Καλών Τεχνών, του τμήματος Μουσικών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (GR) υπό την επίβλεψη του καθηγητή Μιχάλη Λαπιδάκη. Σπούδασε επίσης σύνθεση με τους καθηγητές Χρήστο Σαμαρά, Δημήτρη Παπαγεωργίου και Δημήτρη Μαρωνίδη. Επιπλέον, έχει κάνει master classes σύνθεσης με τους Mark Andre, Malin Bång, Bryan Ferneyhough, Jana Luksts, Heidi Kay Begay, Cristian Benvenuti και Reinhold Friedl. Το 2020 αποφοίτησε από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και έγινε δεκτή στο διατμηματικό μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών «Τέχνες και Τεχνολογίες του Ήχου» του Ιονίου Πανεπιστημίου στην Κέρκυρα (GR) στην κατεύθυνση της Ηλεκτροακουστικής Καλλιτεχνικής Δημιουργίας. Επί του παρόντος, η Σοφία Εμμανουηλίδου επικεντρώνεται σε ηλεκτροακουστικές συνθέσεις και σε συνθέσεις με χρήση μουσικού προγραμματισμού, καθώς και σε multimedia συνθέσεις με συνδυασμό ακουστικών οργάνων, tapes, βίντεο και μουσικού προγραμματισμού. Ζει και εργάζεται στην Θεσσαλονίκη ως μουσικός/συνθέτης/εκτελεστής. Επιπλέον, τα τελευταία 5 χρόνια εργάζεται ως μουσικοπαιδαγωγός σε κέντρα Δημιουργικής Απασχόλησης (ΚΔΑΠ)/Μουσικές Σχολές/Ωδεία και Δημόσια Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΔΙΕΚ).

Ο Γιάννης Ζάννος σπούδασε μουσική σύνθεση, εθνομουσικολογία και πληροφορική με εφαρμογή στην τεχνητή νοημοσύνη για μουσική. Διδάσκει διαδραστικές τέχνες ήχου και εικόνας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Ερευνά και δημιουργεί διαδραστικά οπτικοακουστικά έργα. Κύρια ερευνητικά ενδιαφέροντα είναι η ακουστική οικολογία, η μηχανική μάθηση και η ανάδυση νέων γλωσσών από δεδομένα ως δημιουργικές διαδικασίες. Χρησιμοποιεί κατά κύριο λόγο λογισμικό ανοιχτού κώδικα, όπως SuperCollider, openFrameworks, EMACS κ.α. Από το 2018 δημιουργεί και συντονίζει σειρά σύγχρονων τηλεματικών παραστάσεων σε διαφορετικές πόλεις στον κόσμο, με τεχνολογίες καταγραφής κίνησης και ψηφιακής σύνθεσης ήχου και εικόνας.