Γνωρίζουμε ότι στη ζωή των μαθητών/τριών οι σχέσεις και οι μορφές επικοινωνίας που αναπτύσσονται είναι σημαντικές γιατί, σε μεγάλο βαθμό, μέσω αυτών διαμορφώνεται η προσωπική και η κοινωνική τους ταυτότητα (Corsaro, 1997). Αντίστοιχα, σημαντική φαίνεται να είναι και η μουσική, ως ακρόαση και ως πρακτική, καθώς τους παρέχει ένα όχημα αυτενέργειας και αυτοέκφρασης για να ανακαλύψουν τον εαυτό τους. Η δύναμη της μουσικής ωθεί τους νέους να εκφράζονται και παράλληλα να αλληλεπιδρούν και να επικοινωνούν μέσω αυτής (Hargreaves, & North, 1997). Αυτή η μουσική επικοινωνία που αναπτύσσουν θεωρείται ότι σμιλεύει με έναν ιδιαίτερο τρόπο τις μεταξύ τους σχέσεις (Barrett, 2005

Στο άρθρο αυτό  θα παρουσιάσουμε τη φυσική σκέψη των μαθητών/τριών γυμνασίων γενικής παιδείας και μουσικών σχολείων για τη μουσική μέσα από την αυθόρμητη αποτύπωση του λόγου τους σχετικά με αυτή την έννοια. Σύμφωνα με τον Rime (1998:436) «όταν κάποιος θέλει να μιλήσει, να εκφραστεί, πρέπει απαραίτητα να εμπλακεί σε μια διεργασία ενεργοποίησης των αναπαραστάσεων» (στο Χρηστάκης, 2010:113). Όσο και να φαίνεται παράξενο, οι μαθητές/τριες δύσκολα μπορούν να ορίσουν την έννοια της μουσικής, η οποία, τόσο ως τέχνη, όσο και ως επιστήμη, αποτελεί ένα κοινωνικό φαινόμενο πολυεπίπεδο, πολυδιάστατο και πολυμορφικό, που απασχολεί ερευνητικά πλήθος επιστημών. Αυτή η πολύπλοκη φύση της μουσικής μας οδηγεί στο να μην αναζητούμε τη σημασία και τα νοήματά της μόνο στο επίπεδο αυτών καθ’ αυτών των ήχων και των τρόπων οργάνωσής τους, αλλά και στις κοινωνικές συμβάσεις που τους δίνουν νόημα και λειτουργικό χαρακτήρα (Hargreaves, & North, 1997). Ο Cross (2005) επισημαίνει ότι η μουσική από τη φύση της είναι διφορούμενη, αφού έχει τη δυνατότητα να μεταδίδει μηνύματα που μπορούν ταυτόχρονα να επιτελούν πολλές διαφορετικές λειτουργίες (αισθητικές, μουσικές, πολιτικές, κοινωνικές, εθνικές, θρησκευτικές, τελετουργικές, οικολογικές, εμπορικές, διαπροσωπικές, συναισθηματικές, ερωτικές, υπερβατικές κτλ.) και να εξυπηρετούν ποικίλες κοινωνικές ανάγκες. Τελικά τι είναι “μουσική” για τους μαθητές/τριες; 

Είναι μέρος ολοκληρωμένης έρευνας που πραγματοποιήθηκε κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ 2016 και 2020 σε σχολεία της Αττικής και της Ηπείρου. Χρησιμοποιήθηκε η μέθοδο του  ελεύθερου συσχετισμού η οποία  ανήκει στις συσχετιστικές μεθόδους συλλογής του περιεχομένου μιας αναπαράστασης (Abric, 1996b). Συγκεκριμένα, οι 246 μαθητές/τριες, αποτύπωσαν  την αυθόρμητη/συνειρμική  σκέψη τους για τη μουσική  γράφοντας  ως πέντε λέξεις με τη σειρά που τους έρχονταν στο νου, χωρίς να έχει προηγηθεί μουσικό ερέθισμα. Δηλώθηκαν συνολικά 1.133 λέξεις, που ταξινομήθηκαν σε κατηγορίες με βάση την αναφορά σε αμιγή μουσικά χαρακτηριστικά, μουσικά όργανα, πράξη/πρακτική, προτιμήσεις, συναισθήματα, κοινωνικότητα/ομάδα και αναλύθηκαν με κριτήρια τη συχνότητα και τη δυναμική αυτών ανά κατηγορία. Από τη σύνθεση των δυο παραπάνω κριτηρίων προέκυψε το «τετράγωνο της κοινωνικής αναπαράστασης» (Vergès,1996), που αποτύπωσε τη δομή της κοινωνικής αναπαράστασης των μαθητών/τριών για τη μουσική.

Παρατηρήθηκε ότι οι μαθητές/τριες τόσο των γενικών γυμνασίων όσο και των μουσικών σχολείων χρησιμοποίησαν τις ίδιες ή παρόμοιες λέξεις για να εκφράσουν αυθόρμητα τη λέξη μουσική. Αναφορικά με την κατηγορία των συναισθημάτων, διαπιστώθηκαν διαφοροποιήσεις στη δυναμική των αντίστοιχων λέξεων. Οι μαθητές/τριες διαφαίνεται ότι κατανοούν τη μουσική πολυεπίπεδα, αφενός ως τέχνη των ήχων και αφετέρου  ως κοινωνικοπολιτισμική δημιουργία που εκφράζει συναισθήματα, βαθύτερα νοήματα και συμβολισμούς.

• Ταυτότητες και ετερότητες στη μουσική και τη μουσική εκπαίδευση

H Έλενα Ανδρέου είναι Μουσικολόγος και Συντονίστρια  Εκπαιδευτικού Έργου Μουσικής Αττικής. Υποψήφια διδάκτορας στον τομέα της Ψυχολογίας της Επικοινωνίας, Επικοινωνιακών Πρακτικών και Σχεδιασμού, με μεταπτυχιακές σπουδές στη Μουσική, Κουλτούρα και Επικοινωνία και στη Διαχείριση και Αξιολόγηση Εκπαιδευτικών Μονάδων. Διαθέτει Πιστοποιητικό Παιδαγωγικής και Διδακτικής Επάρκειας (ΑΣΠΑΙΤΕ) και Πιστοποιητικό Καθοδηγητικής Επάρκειας Εκπαιδευτικών Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης (ΕΚΔΔΑ). Πιστοποιημένη επιμορφώτρια εκπαιδευτικών του Β’ επιπέδου ΤΠΕ. Ειδική Επιστήμονας- Εμπειρογνώμονας του ΙΕΠ στην εκπόνηση των Προγραμμάτων Σπουδών των Μουσικών Γυμνασίων και του Γενικού Λυκείου. Πρώην Σχολική Σύμβουλος Μουσικής Περιφέρειας Ηπείρου, με διδακτική εμπειρία σε σχολεία της Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης, καθώς και σε Πρότυπα-Πειραματικά Σχολεία.