Από την αρχή του 20ού αιώνα καταγράφονται διάφορες τάσεις και προσανατολισμοί που σχετίζονται με αντιλήψεις του ανθρώπου για τον εαυτό του, για την κοινωνία, για τη Φύση κ.λπ. Οι τάσεις αυτές αποκρυσταλλώνονται στις εκάστοτε εκπαιδευτικές πολιτικές, γεγονός που εκφράζεται και στην παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού και, συνεπώς, στα σχολικά εγχειρίδια (Αθανασιάδης, 2016) (Koulouri & Venturas, 1993). Ταυτόχρονα, ήδη από την αρχή του 20ού αιώνα στην Ελλάδα, το δημοτικό τραγούδι αξιοποιείται με διάφορους τρόπους που σχετίζονται με την κεντρική κρατική πολιτική και τις αναπροσαρμογές της, ανάλογα με τις συγκυρίες. Έτσι, το περιεχόμενο της λαϊκής μουσικής της υπαίθρου αναδημιουργείται και αξιοποιείται σε νέα κοινωνικά και οικονομικά πλαίσια. Παράλληλα, μέσα σε αυτές τις μεταβολές αναδιαμορφώνεται σε καθοριστικό βαθμό και η σχέση του ανθρώπου με τη Φύση. Με αυτά τα δεδομένα, η παρουσία της Φύσης στην εκπαίδευση αλλάζει και αυτή χαρακτήρα, περνώντας διάφορα στάδια (π.χ. φυσιολατρία, περιβαλλοντική εκπαίδευση κ.λπ.) (Ramsey, 2002).

Στην εισήγηση αυτή θα συζητηθούν τα κυριότερα ζητήματα της έρευνας που περιλαμβάνει τη μελέτη των σχολικών εγχειριδίων Μουσικής από τα πρώτα σωζόμενα εγχειρίδια, ως εκείνα που χρησιμοποιούνται σήμερα στα γενικά σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Πιο συγκεκριμένα, αφορά στο μουσικό υλικό που αντιστοιχεί σε δημοτικά ή παραδοσιακά τραγούδια (σύμφωνα με την κατάταξη των συγγραφέων των βιβλίων) (Σταύρου, 2004) τα οποία έχουν άμεσες αναφορές στη Φύση. Πρόκειται για υλικό που περιλαμβάνει κυρίως τις αναφορές σε ζώα, σε φυτά, στην αλλαγή των εποχών, αλλά και στην αντίληψη των φυσικών νόμων. Για τις ανάγκες διαχείρισης του υλικού, αναπτύσσεται η σχετική μεθοδολογία ως προς το ζήτημα της σχέσης του παραδιδόμενου μουσικού υλικού των πηγών με τη λαϊκή μουσική της υπαίθρου και τον προφορικό της χαρακτήρα, ως προς τα ζητήματα της σημειογραφίας, της καταγραφής, του περάσματος στη γραπτή μορφή, παίρνοντας πάντα υπόψη το ιστορικό πλαίσιο και τους προσανατολισμούς της εκπαιδευτικής πολιτικής της κάθε περιόδου. 

Ο τρόπος αναφοράς στη Φύση στις διάφορες μουσικές παραδόσεις συχνά μπορεί να περιέχει στοιχεία αναπαράστασης και μίμησης, προγραμματικά και ρητορικά στοιχεία κ.λπ. Ωστόσο, τα φαινόμενα αυτά παρουσιάζονται με διαφορετικό τρόπο στις λόγιες και στις προφορικές παραδόσεις. Στο υπό μελέτη υλικό αποκρυσταλλώνεται ο τρόπος αντίληψης των δημοτικών τραγουδιών από τους συνθέτες, μαέστρους, μουσικοδιδάσκαλους και συγγραφείς των εγχειριδίων. Έτσι, από τη στιγμή που τα τραγούδια αυτά γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας (π.χ. στο επίπεδο της μελωδίας, της εναρμόνισης, της δομής, της χορωδιακής επεξεργασίας) γίνεται σαφές ότι αυτά μπορούν να αποκτήσουν σε μικρό ή μεγάλο βαθμό τα στοιχεία αυτά (Φευγαλάς, υπό έκδοση). Με αυτά τα δεδομένα, το κύριο μέρος της εισήγησης αφορά στη διερεύνηση των εσωτερικών μουσικών στοιχείων (μελωδική κίνηση, ρυθμός, τροπικότητα, ύφος, διαποίκιλση κ.λπ.) των συγκεκριμένων δημοτικών τραγουδιών, στην σύνδεσή τους με τη Φύση. Πιο συγκεκριμένα, τα στοιχεία αυτά θα συστηματοποιηθούν και θα παρουσιαστούν σε διάφορους άξονες, όπως το ύφος, τον ρυθμό, τους γενικούς και ειδικούς συμβολισμούς, ενώ θα αναδειχτούν και τυποποιημένα-στερεοτυπικά ρητορικά στοιχεία που φαίνεται ότι αντιστοιχούν σε ζώα και φυτά. Για τη μελέτη του υλικού θα αξιοποιηθούν και εργαλεία της ιστορικής και της συστηματικής μουσικολογίας.

• Ζητήματα αναπαραστάσεων και ιδεολογιών στη μουσική εκπαίδευση (φυλή, φύλο, γλώσσα, τάξη, κουλτούρα κ.ά.)
• Ιστορία της μουσικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα

Η Ναυσικά Μάντζιου είναι πτυχιούχος του Τμήματος Μουσικών Σπουδών (Ε.Κ.Π.Α.), πτυχιούχος του προγράμματος Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό (Ε.Α.Π.), διπλωματούχος του μεταπτυχιακού προγράμματος Επιστήμες της Αγωγής (Ε.Α.Π.) και παρακολουθεί το μεταπτυχιακό πρόγραμμα Αρχαίο Θέατρο: Εκπαιδευτικές και Φιλολογικές Προσεγγίσεις (Πανεπιστήμιο Αιγαίου). Έχει ολοκληρώσει κύκλους επιμορφώσεων σχετικά με τον Λαϊκό Πολιτισμό, την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και τα Μουσικοπαιδαγωγικά Συστήματα. Εκτός από τις σπουδές Ανώτερων Θεωρητικών Ευρωπαϊκής Μουσικής, έχει διδαχθεί κλαρινέτο, πιάνο, σαντούρι και νέι. Στα ερευνητικά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνεται η διδακτική αξιοποίηση των προφορικών μουσικών παραδόσεων και η αξιοποίηση της μουσικής στην κατανόηση του ανθρωπογενούς και του φυσικού περιβάλλοντος. Εργάζεται ως εκπαιδευτικός Μουσικής.

Ο Στέφανος Φευγαλάς είναι μουσικολόγος, συνθέτης και εκπαιδευτικός. Είναι υποψήφιος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, απόφοιτος του Τμήματος Μουσικών Σπουδών (Ε.Κ.Π.Α.), απόφοιτος του προγράμματος Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό (Ε.Α.Π.), ενώ έχει ολοκληρώσει μεταπτυχιακές σπουδές στα προγράμματα Ιστορική Έρευνα, Διδακτική και Νέες Τεχνολογίες (Ιόνιο Πανεπιστήμιο) και Δημόσια Ιστορία (Ε.Α.Π.). Έχει ολοκληρώσει τις σπουδές Ανώτερων Θεωρητικών της Ευρωπαϊκής Μουσικής (Δίπλωμα Σύνθεσης) και είναι κάτοχος πτυχίων Βυζαντινής Μουσικής και Πιάνου. Μέρος των μελετών του έχει δημοσιευτεί σε τέσσερα βιβλία (εκδ. Παπαγρηγορίου-Νάκας) και έχει παρουσιαστεί σε επιστημονικά περιοδικά και συνέδρια.